Leidse onderzoekers bezoeken Indonesië tijdens kennismissie

De Universiteit Leiden werkt al decennialang samen met Indonesië op het gebied van taal en cultuur, islamstudies, (mensen)rechten, economie, gezondheid, geschiedenis en (de)kolonisatie, milieu, biodiversiteit, water en afval, AI en informatica. Tijdens het bezoek werden de goede banden onderhouden en versterkt. Onder andere met de Universitas Airlangga, Universitas Gadjah Mada en de Universitas Indonesia werden memorandums van overeenstemming getekend waarin toezeggingen staan voor verdere samenwerking. Naast de universiteiten in Surabaya, Yogyakarta en Jakarta, werden er ook onderwijs- en onderzoeksorganisaties bezocht in Malang, Medan, Semarang, Bogor en Bandung.

‘Grote problemen vragen om grootse samenwerkingen’

Een van de Indonesische samenwerkingspartners is de Universitas Airlangga. Het Leids bezoek kon de studenten en medewerkers niet ontgaan zijn, want op alle schermen in de universiteitsgebouwen waren foto’s van College van Bestuur-voorzitter Annetje Ottow te zien. De delegatie werd welkom geheten door rector Mohammad Nasih, die het belang van internationale samenwerking benadrukte. Nasih: ‘Samenwerking is van onschatbare waarde’. Ottow sloot zich daar in haar speech bij aan. ‘De wereldwijde problemen, zoals klimaatverandering en pandemieën, kunnen we alleen oplossen door samen te werken. Grote problemen vragen om grootse samenwerkingen.’

LUMC-decaan Pancras Hoogendoorn, hoogleraar Jan van Lith (Verloskunde) en hoogleraar Wilco Peul (Neurochirurgie) werden door de Indonesische universiteit benoemd als adjunct professor. Onderzoekers van beide universiteiten spraken elkaar om te kijken op welke gebieden de samenwerking verbeterd kan worden en hoe zij optimaal kunnen profiteren van elkaars kwaliteiten.

Daarna gaven Leidse wetenschappers gastcolleges op verschillende faculteiten. Ook Ottow gaf college over ‘good agency principles’ voor een groep van ongeveer vijftig Indonesische studenten op de rechtenfaculteit. De rechtenstudenten kregen te horen hoe een toezichthouder erop toeziet dat regels worden nageleefd door organisaties. Welke principes zijn belangrijk om bijvoorbeeld corruptie te voorkomen? Het is in Indonesië een gevoelig maar belangrijk onderwerp. De studenten waren in het begin terughoudend met vragen stellen, maar na wat aanmoediging kwam er een interessante uitwisseling tussen de studenten en Ottow op gang. Na afloop wilden veel van hen met de collegevoorzitter op de foto.

Oprichting Airlangga Institute for Indian Ocean Crossroad

Universitas Airlangga en de Universiteit Leiden zullen verder samenwerken aan de vorming van het Airlangga Institute for Indian Ocean Crossroad (AIIOC), een interdisciplinair internationaal platform dat is opgericht met steun van het International Institute for Asian Studies (IIAS). Dit instituut zal zich niet alleen richten op sociale en politieke studies, maar ook op andere disciplines zoals gezondheid en geneeskunde. ‘De Universitas Airlangga heeft een lange geschiedenis met Leiden, en het oprichten van het AIIOC zal de verbinding tussen de twee universiteiten nog verder verbeteren’, zei Philippe Peycam, directeur van het IIAS. Zijn instituut zal nauw samenwerken met het AIIOC, beginnend met de organisatie van de 13^e editie van het International Convention of Asia Scholars (ICAS), dat in 2024 in Surabaya zal worden gehouden. ICAS is de grootste Asian Studies-conferentie ter wereld, waarbij gemiddeld 2000 Azië-deskundigen van over de hele wereld samenkomen.

Universitas Gadjah Mada

Bij het bezoek aan de Universitas Gadjah Mada (UGM) stond Leiden-Delft-Erasmus-decaan Wim van den Doel stil bij de laatste keer dat hij deze universiteit bezocht. Dat was tijdens de start van de covid-uitbraak in 2020, vlak voordat er wereldwijd lockdowns werden afgekondigd. Sindsdien is het aantal uitwisselingen van studenten tussen de twee universiteiten afgenomen. De Leidse delegatie wil hier verandering in brengen.

Daarnaast bespraken de universiteiten het voornemen om samen te werken in een consortium van Leiden-Delft-Erasmus (LDE) en vijf Indonesische universiteiten. Het Indonesische ministerie van Onderwijs wil graag internationale universitaire samenwerkingen vormgeven via consortia. Het consortium van LDE en de Indonesische partners zal vooral onderzoek doen en onderwijs geven op het gebied van duurzaamheid, urban transformations en gezondheid. Een van de concrete onderwerpen waar dit consortium zich mogelijk op gaat richten, is de ontwikkeling van de nieuwe Indonesische hoofdstad. De nieuwe hoofdstad, die op Kalimantan zal verrijzen, moet een slimme, groene stad worden.

Zebravislab

Een aantal leden van de Leidse delegatie bezocht het zebravislab van UGM, dat in 2019 werd geopend door toenmalig rector magnificus Carel Stolker. Het lab, waar medicijnonderzoek plaatsvindt, is opgezet met steun van de Universiteit Leiden. Inmiddels zwemmen er tientallen zebravisjes rond, waarvan een aantal zijn ingevlogen uit Leiden, zo vertelde een van de Indonesische onderzoekers in het lab. Bij zebravissen ontwikkelen sommige ziektes zich op een vergelijkbare manier als bij mensen, waardoor ze erg geschikt zijn voor wetenschappelijk onderzoek.

Universitas Indonesia

Rector Ari Kuncoro van de Universitas Indonesia (UI) vertelde tijdens zijn welkomstspeech warme herinneringen te hebben aan zijn laatste bezoek aan Leiden. Het uitzicht over de Witte Singel, vanuit het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) waar hij verbleef, bracht hem veel inspiratie, zo vertelde hij. Ottow stond stil bij de lange band die de twee universiteiten hebben, en hoe belangrijk verbinding is voor de Universiteit Leiden. ‘Verbinding met de wereld, met verschillende universiteiten, en tussen disciplines.’

Gezondheidszorg verbeteren

Het LUMC werkt nauw samen met de UI en een aantal andere Indonesische universiteiten, met name in het onderzoek naar infectieziekten en ziekte door urbanisatie. Hoogleraar Joris Rotmans (Interne geneeskunde) kijkt bijvoorbeeld hoe de preventie en behandeling van nierziektes verbeterd kan worden. Ernstige nierziekten komen in Indonesië relatief veel voor, onder andere doordat nierstenen veel voorkomen en relatief veel patiënten nierschade hebben ten gevolge van infectieziekten.

Daarnaast is de kans op nierschade verhoogd door de relatief hoge temperatuur waardoor het risico op uitdroging hoger is. Een tekort aan water is een belangrijke oorzaak van acute nierschade. ‘Hier valt nog veel te verbeteren, bijvoorbeeld door vroegtijdige screening’, aldus Rotmans. ‘Daarvoor is het wel nodig om een goed beeld te krijgen van welke aandoeningen hier voorkomen en wat de oorzaken zijn. Daarna kun je kijken hoe je het meest effectief kunt ingrijpen in de progressie van de ziekte.’

De LUMC-delegatie bezocht de medische campus van de UI, waar stil werd gestaan bij het 35-jarig bestaan van de samenwerking tussen de twee faculteiten. Om dat te vieren werden duiven vrijgelaten, bomen gepland en werd er een herinneringsplaat onthuld. Ook kreeg de delegatie een rondleiding, waarbij het anatomisch museum op de campus werd bezocht. De twee faculteiten bespraken tijdens het bezoek hoe de samenwerking verbeterd kan worden en hoe de uitwisselingsprogramma’s weer op gang kunnen komen na de coronaperiode.

AI en islam

De toekomst van AI is in Indonesië gearriveerd en houdt de gemoederen flink bezig, ook in islamitische kringen. Hoogleraar Bart Barendregt (Antropologie van digitale diversiteit) lichtte in een gastcollege aan de Universitas Islam Internasional Indonesia (UIII) toe dat die consternatie niet vreemd is. ‘Het gebruik van AI doet iets met de ideeën die we hebben over de menselijke maat - onze plaats binnen de schepping.’ Het gebruik van islamitische apps confronteert jonge gelovigen volgens hem met ethische dilemma’s. Als voorbeeld gaf Barendregt apps die islamitische gebedsdiensten kunnen schrijven en van overleden dierbaren digitale avatars kan maken. De collegezaal zat volledig vol en na het college werd nog een uur gediscussieerd.

Geweld tegen vrouwen

Hoogleraar Marieke Liem (Geweld en Interventies) bezocht tijdens de kennismissie onder andere de National Commission on Violence Against Women, een ngo die onderzoek doet naar geweld tegen vrouwen. ‘Geweld tegen vrouwen in Indonesië is wijdverspreid maar nauwelijks zichtbaar. Recentelijk zijn veel vrouwen uit Indonesië naar het buitenland gelokt en daar overleden door geweld. Zo kwamen er alleen al afgelopen week 160 kisten aan met dit soort slachtoffers vanuit het buitenland.’ Liem wil dit geweld graag beter in kaart brengen. ‘Hoe vaak komt het voor? Het is een simpele vraag, maar het antwoord is moeilijk te achterhalen. Harde cijfers zijn er nog niet.’ Tijdens haar bezoek aan Indonesië heeft Liem ook voor haar faculteit Governance and Global Affairs nieuwe contacten gelegd en gezocht naar potentiële samenwerkingspartners.

Samenwerking universitaire bibliotheken

Directeur van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) Kurt De Belder sprak met de Indonesische directeur-generaal voor hoger onderwijs over het Lingling Wiyadharma Fellowship-programma. Daarmee krijgen jaarlijks drie wetenschappers de mogelijkheid om drie maanden naar Leiden te komen en onderzoek te doen in de Indonesische bijzondere collecties van de UBL. Het Indonesische ministerie van Onderwijs financiert nog eens drie extra fellows , zo werd besproken tijdens de bijeenkomst. De Belder: ‘Dat is natuurlijk prachtig. Deze fellows, maar ook onze eigen Leidse wetenschappers, kunnen hun netwerk dankzij dit programma verder uitbreiden.’ De Belder ging ook langs bij het Nationaal Archief Indonesië, waarmee de Universiteit Leiden al decennialang samenwerkt. Met de directeur van het archief maakte hij afspraken over hoe de samenwerking er de komende jaren uit gaat zien, bijvoorbeeld op het gebied van het opleiden van archivarissen, hulp bij de implementatie van nieuwe digitale technieken, het organiseren van gezamenlijke tentoonstellingen en samenwerking rond werelderfgoed.

Emotionele boekpresentatie

De Indonesische vertaling van het boek Snouck van schrijver Wim van den Doel werd gepresenteerd in de Nationale Bibliotheek van Indonesië. Het is een biografie van Christiaan Snouck Hurgronje (1857-1936), bekend als islamoloog, arabist, bestuurder in Nederlands-Indië voor de Nederlandse regering en hoogleraar in Leiden. Na de boekpresentatie werd een fototentoonstelling over het leven van Snouck Hurgronje geopend, die ook online te bekijken is. Voor Van den Doel was de presentatie bijzonder, niet alleen omdat aan de publicatie van de Nederlandse versie van het boek vanwege de pandemie nauwelijks aandacht kon worden geschonken, maar ook omdat er ruim veertig nazaten van Snouck Hurgronje bij aanwezig waren. Voor sommigen van hen was de bijeenkomst emotioneel. Van den Doel: ‘Het deed hen goed te merken dat er een poging is gedaan een wetenschappelijk verantwoorde biografie over hun voorvader te schrijven, waarin een evenwichtig beeld van zijn leven is geschetst.’

‘Alumni zijn onze ambassadeurs’

Gedurende de kennismissie werden ook de banden aangehaald met Indonesische alumni. Tijdens de drukbezochte alumni-diners in Yogyakarta en Jakarta ontmoetten alumni en onderzoekers elkaar en werden herinneringen opgehaald aan hun tijd in Leiden. ‘In elke stad waar ik kom, zie ik zo veel alumni. Jullie zijn onze ambassadeurs, daar zijn we zeer dankbaar voor’, zei Ottow tijdens de opening van het diner in Jakarta, op het terrein van de Nederlandse ambassade, naast het Leiden University Office in Indonesia. Dit kantoor vertegenwoordigt de Universiteit in Indonesië, werkt samen met onze Indonesische partners, ondersteunt Leidse onderzoekers, en was essentieel bij de organisatie van deze kennismissie.

BRIN

De delegatie bezocht ook de Indonesische nationale wetenschapsorganisatie BRIN. De Universiteit Leiden werkt in LDE-verband samen met deze organisatie in de vorm van de LDE-BRIN Academy, een vijfdaags academisch programma in Jakarta rondom het thema duurzame verstedelijking. Het eerste programma resulteerde in toegekende financiering door BRIN voor 6 gezamenlijke onderzoeksvoorstellen, en 12 artikelen die door Leiden University Press gepubliceerd worden. De tweede editie vindt dit jaar plaats in oktober. Verder sprak de universiteit met BRIN over een samenwerking op het gebied van space research, vooral gericht op ruimterecht en astrofysica. Daarnaast werd de mogelijkheid besproken om de samenwerking te verbreden naar biodiversiteit, vaccin-ontwikkeling en kwantumfysica.

‘Goede relatie is niet vanzelfsprekend’

Het gezamenlijke gedeelte van de Leidse kennismissie werd afgesloten met een diner bij de woning van de Nederlandse ambassadeur. Van elke faculteit vertelde één onderzoeker kort de hoogtepunten van de reis. ‘Fantastisch wat ik hier allemaal van jullie hoor’, zei ambassadeur Lambert Grijns. ‘Het is jullie niet ontgaan dat het heel goed gaat met Indonesië, en dat dit land zich snel ontwikkelt. Koester de band die jullie hebben, en blijf er keihard voor werken, want de goede relatie is niet vanzelfsprekend.’

Tekst: Tom Janssen